Гялгар уутны тухай “гялгар шийдвэр”

2018 оны 6-р сард 8,6 сая хүнтэй Нью-Иорк хотын захирагч нэг удаагийн хөөсөнцөр савыг хэрэглээнээс бүрэн хасах тухай шийдвэр гаргаж, 2019 оны 1-р сараас дагаж мөрдөх болсноо зарласан юм. Олон жил судалж, маргалдсаны эцэст удаагийн хөөсөнцөр сав нь дахин боловсруулах боломжгүй учраас эдийн засгийн ашиггүй, зөвхөн амьдрах орчны болон байгаль орчны бохирдол л бий болгодгийг нотолж тогтоосны үндсэн дээр дээрх шийдвэрийг гаргажээ. Гэхдээ ийм шийдвэр гаргах явцдаа хэрэглээнээс хасагдаж буй хөөсөнцөр савыг орлох, дахин боловсруулах боломжтой өөр бусад төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжих, тухайн шинэ бүтээгдэхүүнийг худалдан авах бололцоо багатай, жилийн орлого нь 500 мянган доллараас доош жижиг бизнесүүд, ашгийн төлөө бус байгууллагуудад нөхөн төлбөр олгох зэрэг хэдэн хэдэн хамтарсан шийдвэр, хөрөнгийн асуудлыг шийдвэрлэж.

 Үүнтэй зэрэгцэн мөн оны 6-р сард алс холын орон болох 3 сая хүн амтай Монгол улсын Засгийн газраас нэг удаагийн гялгар уутыг хориглох шийдвэр гаргаж 2019 оны 3-р сараас дагаж мөрдөх болсноо зарласан юм. Шийдвэр гаргасан шалтгаанаа байгаль орчныг хамгаалах гэдэг нэг ерөнхий үгээр л томъёолж. Харахад байдаг л нэг, хэрэгждэггүй, үй олон шийдвэрүүдийн нэг. Гэхдээ зөв ухаалаг хэрэгжүүлж чадвал нийгмийн ухамсрыг үеийн үед өөрчилж болохоор шийдвэр. Далайн эрэг дээр байдаг, олон сая хүнтэй НьюИоркын шийдвэр, далайд гарцгүй, дэлхийн хамгийн цөөн хүн амтай улс орнуудын нэг, Монголын Засгийн газрын шийдвэр хоёр бүхэлдээ байгаль орчныг хамгаалахад чиглэсэн боловч мөн чанар нь тэнгэр газар шиг ялгаатай байгаа талаар өгүүлсү.

 1958 оноос шилэн лонх, 1972 оноос нийлэг уут үйлдвэрлэж хэрэглэж байсан ч эдийн засаг нь бүхэлдээ төрийн хатуу хяналтанд, хувийн өмч хязгаарлагдмал, сонголт хийх боломжгүй нийгэмд амьдарч байсан “бидний цөөхөн монголчууд” хүүхдийн баяр, наадмын үеэр хаа нэг зарагддаг хуушуурыг хуучин сонин дөрвөлжилж хайчлаад, эсвэл номын хуудас ураад боогоод өгдөг байсан цаг саяхан. Тэр үеийг бодвол сав баглаа боодол нь боловсронгуй ч болж, хаяг шошгондоо ч анхаардаг болж. Үүнийг дагаад хэрэглээ ч өсч, олон төрлийн сонголт ч бий болж. Хувийн хэвшлийнхний ачаар энэ мэт асуудал нь бизнесийнхээ жамаар тухайн байгууллагын бизнесийнхээ шийдэлд багтан, өөр өөрийн салбартаа өөр өөрийнхөөрөө шийдэгдсээр иржээ. Ердөө гуравхан жилийн өмнө Сав баглаа боодлын Үндэсний хөтөлбөр гэдэг бодлогын баримт бичигтэй ч болоод амжсан билээ. Даанч Засгийн газрын гялгар уутыг хориглох тухай тогтоол нь Сав баглаа боодлын Үндэсний хөтөлбөртөө суурилсангүй, уялдсан ч үгүй, түүгээр үл барам зөвхөн нэг удаагийн уут хориглох зорилготой хэт явцуу шийдвэр болж.

 Улсын хэмжээнд байдаг сав баглаа боодлын 30 гаруй үйлдвэрлэгч, импортоор оруулж ирдэг бизнес эрхлэгчидтэйгээ ч зөвлөлдсөнгүй. Товчхондоо 300 гаруй тэрбумын эргэлттэй энэ зах зээлийг нухацтай харсангүй. Гялгар уут, сав баглаа боодлын хэрэглээнээс болж байгаль орчин бохирдож буй энэ үзэгдэл нь олон талтай. Нэг талаас аливаа үйлдвэрлэгч бараа бүтээгдэхүүнээ зарахдаа боож баглах шаардлага гарах нь зүйн хэрэг. Бүтээгдэхүүний онцлогоос шалтгаалж тээвэрлэх явцад илүү чанартай, ус чийгнээс эхнээс эдэлгээ даах нийлэг материал, гялгар уут хэрэглэх практик бий. Хог хаягдлын нэг эх үүсвэр нь энэ мөн хэдий ч нөгөө талаас түүнийг худалдан авсан хэрэглэгчийн зан үйлээс болж хог хаягдал бий болж, байгаль орчин бохирдож байгаа нь үнэн. Одоо хэрэглэгчийн гудамжинд хаясан хогноос бол үйлдвэрлэгч, бизнес эрхлэгчид, татвар төлөгчид бизнес төлөвлөлтөө өөрчлөх шаардлагатай болж байна л даа. Нус цэрээ хаясаныг торгодог төр хог хаясныг яах тухайгаа хэлсэнгүй. “Нэг ширээ шаагаад л” шийдчихэв.

 “Одоохондоо” Бээжинд төвтэй Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагад элсээгүй ч Энэтхэг Пакистан зэрэг гишүүн орнуудынх нь байлдааныг ажиглангаа засаг төрөө шүүмжилж суугаа монголчуудын хувьд Засгийн газрынх нь энэ тогтоол таалагдсангүй. Түүний дотор Алтан тариа зэрэг хүнс үйлдвэрлэгчдийн эгдүүцлийг ихэд төрүүлж. Захирал нь дургүйцэн жиргэж сууна. Хүмүүс ч даажин тохуу хийж, хүнсний дэлгүүрээс авсан бараагаа сагстай нь аваад харьж яваа зургаа олон нийтийн сүлжээнд тавьж, эсэргүүцлээ егөөдлөөр илэрхийлж байна. Засгийн газар уг нь нэг удаагийн гялгар уутыг л хорьсон, түүнээс “арай зузаан”-г нь бол хориогүй гэдгээ эрт мэдэгдсэн юм. Бодвол жижиг уутыг гудамжинд хаяад том уутыг нь хаядаггүй гэж таасан байх, тэд ямар судлах биш. Гэвч олон нийт дургүйцсэн хэвээр. Эсэргүүцэл гэхээсээ илүү гайхшаа барж толгой сэгсэрч байна. Тэд нэг удаагийн гялгар уут хэрэглэж байгаль орчноо бохирдуулах гэсэндээ биш, юм хум уншдаггүй, бодлого хэрэгжүүлэх шийдвэр, хэрэглээ хязгаарлах шийдвэр, журамлах шийдвэр гаргаж чадахгүй байгаа мангар Засгийн газрыг л эсэргүүцэж байгаа юм.

 Гялгар уутны хэрэглээг багасгах тухай оролдлогууд шинэ зүйл биш. Ялангуяа далайд ойр, латин америк, европын орнууд энэ талаар янз бүрийн оролдлогууд хийж ирсний хамгийн үр дүнтэй нь 2000 оны эхээр Ирландад авч хэрэгжүүлсэн гялгар уутанд татвар ногдуулах шийдвэр байсан тухай судалгаа бий. Байгал орчин ба эдийн засгийн нөөц сэтгүүлд хэвлэгдсэн тус судалгаанд гялгар уутны хэрэглээг 90 гаруй хувиар бууруулж чадсан тухай Нью Иорк Таймс ишилжээ. Гэтэл энэ мэт эдийн засгийн аргаар биш, шууд хаасан хорьсон, зөвхөн хэрэглэгчийн зан үйл төдийгүй, байгаль орчин, эрүүл мэнд, хүнс үйлдвэрлэлд шууд нөлөөлөх Засгийн газрын энэ шийдвэр нь маш тодорхойгүй байна. Тооцоо судалгаанд үндэслэж шийдвэр гаргах тухай наад захын ойлголтгүй энэ Засгийн газар дундаж монгол хүний гялгар уутны хэрэглээ, гялгар уутнаас болж яг хэн хохирч, байгаль орчинд яг ямар сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа тухай бодит тоо баримт ч дурдсангүй.

 Дундаж еврол хүн жилдээ 500 орчим гялгар уут хэрэглэдэг гэсэн тооцоо байдаг. Монголд хийсэн ийм төрлийн судалгаа олдсонгүй. Гэхдээ үүгээр гялгар уутыг цаашдаа хэрэглээд байя гэх гэсэнгүй. Зайлшгүй гялгар уут сав баглаа боодол хэрэглэх хүнсний салбарт онцлогт нь тохирсон бодлого хэрэгтэй. Түүнээс биш угаасаа сав баглаа боодолтойгоо зарагдаж байгаа барааг дахин гялгар уутанд хийж өгч буй худалдааны салбарт татвар ногдуулах замаар гялгар уутны хэрэглээг бууруулах нь зөвөөр барахгүй бүр алс ирээдүйтэй ухаалаг шийдвэр мөн үү, мөн. Хөөрхөн загвар хийцтэй, аятайхан даавуун тор бариад дэлгүүр орж чадахгүй байгаа хүмүүст зөвөөр ойлгуулах ажил огт хийгээгүй. Ядаж гялгар уутнаас татгалзах тухай сурталчилсан нэг плакат, нэг стикер ч хийж тавьсангүй. Хоолны газруудад яах юм, хүнсний дэлгүүр супер маркетуудад яах юм, эхний үе шат нь ямар хугацаанд хэрэгжих юм, хоёр дахь шатанд энэ хэрэглээнээс бүрмөсөн татгалзах шийдлийг бизнес эрхлэгчид, хувийн хэвшлийнхэнд хэзээ олгох юм. Зөвхөн импортын бараа болгож шахах уу, дотооддоо дахин боловсруулах үйлдвэрлэлийг дэмжих замаар шийдвэрлэх үү гэх мэт олон асуудал тодорхойгүй байна.

Гялгар уут, нийлэг сав баглаа боодлоос татгалзах тухай шийдвэр нь энгийн нэг шийдвэр биш. Атар онгон байгальтай гэгддэг манай орны хувьд аялал жуулчлалын салбарт стратегийн гэмээр сурталчилгааны том давуу тал бий болгоно. Хэрэглэгчийн зан үйлийг өөрчлөх шийдвэр учраас тодорхой үе шаттай хэрэгжүүлэх шаардлага гарна. Гол нь өөрсдийн хэрэглээнийхээ хандлагыг өөрчлөх, байгальд ээлтэй байх, чинээлэг худалдан авагчаас ухаалаг хэрэглэгч рүү шилжих чухал шилжилт болно. Тогтмол сурталчилгаа шаардана. Уг нь “эсгий таавчикныхан” гэж шоглуулдаг үндэсний үйлдвэрлэгчид нь эргэлт түргэнтэй, өдөр тутмын тор, уут, цүнх сав үйлдвэрлээд, үндэсний зураачид, үндэсний гэрэл зурагчидынхаа бүтээлээр чимэглээд, дунд сургуулиуд нь хүүхэд багачуулдаа байгаль орчныг хамгаалах тухай үзлийг өдөр тутмын хэрэглээтэй нь уялдуулсан хичээл заагаад явбал ойрын ирээдүйд хувийн хэвшлийнхэнд энэ асуудлыг яваандаа шийдэх бололцоо зөвхөн 100% биш, бүр 450% бий. Олон мянган хүмүүсийг жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэх, илүү олон ажлын байр бий болгох, илүү их татвар төлөх, амьдралаа илүү хурдан дээшлүүлэх бололцоог нь бараг танхимаараа шахуу хулгайлсан энэ Засгийн газар юу ч ойлгохгүй, юу ч уншихгүй, юу ч хийхгүй юм. Яагаад ийм юм бэ та нар.

 

 

  

Стрэнд номын дэлгүүр

Нэг гоё номын дэлгүүрийн тухай сонирхуулъя гэж бодлоо. И-бүүк, сошиал медиа өргөн тархаж, электрон хэрэгслүүд хүч түрж буй өнөө үед 1927 онд байгуулагдсанаасаа хойш одоог хүртэл уншигч, зохиолч, номын хорхойтнуудын очих дуртай, солио холио хийх дуртай нэг чухал газар хэвээрээ байгаа Стрэнд номын дэлгүүр бол Нью-Иоркийн домогт, түүхэн газруудын нэг яах аргагүй мөн юм. Америкт, энэ их мэдээллийн технологи өндөр хөгжсөн оронд, тэгээд Нью-Иоркт, тэгээд Манхэттэнд шүү. Энэ өндөр үнэтэй газар нэг номын дэлгүүр 86 жил оршин тогтнож чаджээ. Дэлгүүрээ нээж байх үедээ эзэн болох залуу нь 25-хан настай байсан гэдэг. Өөрийн 300, хүнээс зээлсэн 300 доллараараа дэлгүүр нээж. Тэр үед хоёр хүн оройн хоолонд ороход 60 цент, нэг аяга кофе 5 цент байсан гэхээр 600 доллар хэр их мөнгө байсан нь ойлгомжтой. Харин тэр их мөнгөөр ресторан биш, угаалгын газар биш номын дэлгүүр нээчихэж. Өнөөдөр хамгийн хямдхан кофе аяга нь 1 доллар байгаа гэж бодохоор эндхийн барааны үнийн өсөлт, түүх зэргийг энэ номын дэлгүүрийн түүхтэй харьцуулж харж болохоор дүр зураг харагдана.

Стрэндийг нээгдэж байх үед тэр үеийн Нью-Иорк ямар байсын бол гэдэг бодол өөрийн эрхгүй төрөхөөр. Ер нь 1920-иод оны Нью-Иорк цагаачдыг яг соронз шиг татаж байсан гэдэг. Харьцуулах боломжгүй нийгмийн үзэгдэл байх л даа, гэхдээ “Хүрээ рүү л зүглэсэн нь дээр” гэдэг шиг ч юмуу, эсвэл “бүх зам Ром ордог” гэдэг шиг, ер нь л хил давбал Америк руу, бүр Нью-Иорк руу зүглэсэн нь л хожоотой байсан бололтой. Өмнөдөд Нью-Орлеан, баруун талдаа Лос Анжелос, төвдөө Чикаго, зүүн талдаа Нью-Иоркт жааз хөгжмийн урсгал ид цэцэглэж байсан ч 1920-иод оноос Нью-Иоркийг жааз хөгжмийн төв гэх болсон байна. Арилжааны ч, нийгмийн хөгжлийн, хөгжмийн ч тэр, үндсэн суурь нь чухам Нью-Иоркт л байсан бололтой. Газар газраас ирсэн цагаачид өөрсдийн улс үндэстний, өөрсдийн соёл урлагийн аль л хүн сонирхохоор, зарагдахуйц, мөнгө болгож болох бүхнийг “тээж” ирсэн учраас ч тэр болов уу, Нью-Иорк л юм юмны голлох төв байгаад байж. “Америкад нэг удаа” бол яг үнэндээ “Нью-Иоркт нэг удаа” гэвэл таарах кино билээ. Ёстой л нөгөө хэний ч билээ дүрслэн хэлснээр “Арабын шөнө”. Нью-Иоркийн тухай гоё дуунууд зөндөө бий, гэхдээ энэ дэлгүүртэй холбоотой тэр нэг “атмосфер-ийг дүрсэлж байгаа учраас Меркурий, Алийша Кийс хоёрын Нью-Иоркийн тухай дуунуудыг шинэ хуучны төлөөлөл болгоод нэг нэг сонсчихвол зүгээр. Жааз сонсдог бол Поол Вайтмэний хуучны пянзны бичлэгүүд ютүбэд зөндөө байна лээ.

Ер нь тэр үеийн Нью-Иорк бол жинхэнэ хөлтэй нь хөлхөж хөлгүй нь мөлхөж байсан бололтой юмаа. Анхны метро баригдаж, тухайн үед америкад байсан 300 гаруй том корпорцаийн 40 гаруй нь Нью-Иоркт төвтэй байж. Бидний л нөгөө кино болон ном зохиолуудаас уншиж байснаар 1921 онд Конгресс архи үйлдвэрлэх худалдаалахыг хууль бус гэж шийдвэрлэснээс хойш архины далд бизнес ихэд цэцэглэсэн, анхны тэнгэр баганадсан өндөр барилгууд баригдсан,  Дэлхийн нэгдүгээр дайн дууссанаас хойш цагаачдын хөл урсгал эрс нэмэгдсэн, Нью-Иорк ерөнхийдөө үндэстний төдийгүй дэлхийн санхүүгийн төв болох эхлэл тавигдаж байж. Нөгөө алдартай Волл Стрийт, нөгөө “Нью-Иоркийн Хөрөнгийн бирж”. Яаж сэтгэхээрээ ийм өндөр барилгыг, яаж эвийг нь олохоороо нэг дор нь, яаж болгохоороо ийм олноор нь зэрэгцүүлэн барьсан юм бол гэж гайхахаар.

Эдийн засгийн гол үндэс нь барилга, далайн тээвэр, хувцас үйлдвэрлэл, инженерийн болон тоног төхөөрөмжийн үйлдвэрлэл худалдаанаас гадна хэвлэл ордог байсан гэж Википедиад бичсэн байна. Үүнтэй зэрэгцээд филантропи, их сургуулиуд, музей, галерей, сэтгүүл зүй, хэвлэл, сэтгүүлүүд жинхэнэ цэцэглэж байж. Заримдаа Брүүклин уруудаад N трейнээр явахаар зам дагуу үргэлжилсэн урт оршуулгын газар таардаг. “Загалмайлсан эцэг” кино л шууд санаанд ордог юмJ. Ямар олон “хүнд гарууд” энд нойрсож байгаа бол гэхээр бас л эвгүй. Алиша Кийсийн нэг дуунд гардаг “тэр их олон киноны үйл явдлыг” бодитоор Нью-Иоркийн гудамжинд харж болно. Тухайн үеийн хүн амын тоог сонирхож үзвэл Википедиад өгүүлснээр 5,6 сая гэсэн байна. Уг нь Америкийн нэг л хот, гэхдээ хамгийн том хотын нэг. Хотын хүн амын тал нь, за байг гэхэд гуравны нэг нь өглөө бүр аяга кофе худалдаж авдаг байж гээд төсөөлвөл өдөртөө дор хаяж сая гаруй аяга кофе зарагддаг байжээ дээ, 1920-иод оны үед шүү ээ. Кофе уудаг хүн ном уншдаг л байж таараа, ном уншдаг хүн сэтгэлгээний эрх чөлөө эдэлж л таараа. Харин тэр үед манайхан Ардын хувьсгалаа хийх гээд, Хүрээний нууц бүлгэмүүд “жинхэнэ завгүй” байсан үе байх.

Тэр үеийн Нью-Иоркийн өндөр барилга, метро төмөр замын тухай Айн Рэндийн “Эх сурвалж”, “Атлантын нуруу тэнийв” хоёроос их гоё төсөөлөл авч болохоор юм. Би тэр хоёрыг уншсаны дараа энэ хотын гудамж метрогоор зориуд дахиж явж үзэж билээ. Заримдаа тэр үед байгаа мэтээр төсөөлж ч үздэг. Энио Мориконы нөгөө нэг алдартай аяыг сонсвол бүр тасархай. Яг нэг ийм ид цэцэглэж байгаа том хотын нэг гудамжинд л өнөөдрийн Стрэнд номын дэлгүүр нээгдэж байж. 86 жил ном зарсан гээд бодохоор бас сонин ч юм шиг. Өнөөдрийг хүртэл хэдэн ном зарсан бол гэж асуумаар. Хэр их мөнгө хийсэн бол гэж сонирхмоор. Америк бол киног тасархай хийдэг орон, номын дэлгүүрийн тухай тасархай кино зөндөө л байдаг байх.

Энэ хүн бол Стрэндийг байгуулсан Бэн Бассын хүү Фрэд. 13 настайгаасаа аавынхаа бизнест тусалж, гар бие оролцож байжээ. 13 настай хүүхэд номонд дуртай, бүр хайртай болж, эцгээсээ өвлөж авсан бизнесээ мэдээлэл технологийн ертөнцөд бүрэн бүтэн аваад явж байдаг ийм түүх кинонд л байж болох ч, Нью-Иоркт, Манхэттэний нэг гудамжинд бодитоор байна аа, байна. Зэрвэс харвал Кентаккийн шарсан тахианы эзэн хурандаатай төстэй ч юм шиг энэ нөхөр зөвхөн номын хорхойтнуудын ч биш, бүр номд хайртай хүмүүсийн орж гардаг дэлгүүрийг үнэхээр жинхнээсээ байгуулж чаджээ. Барнс энд Ноблс гээд алдартай сүлжээ дэлгүүр бий л дээ, гэхдээ Стрэнд бол цаанаа нэг мөнгө биш, ном үнэртсэн, номын склад шиг, номын сан шиг, зарим хэсэгтээ бүр нэг хэвлэх үйлдвэр шиг “атмосфертэй” дэлгүүр. Анх “Бүүк Роо” нэртэй байхдаа 48 дэлгүүртэй байж, бас өнөөг хүртэл тэсч үлдсэн сүүлчийнх нь аж.

20-р зуунд технологийн гурван том хувьсгал ч гэхиймуу үсрэнгүй хөгжлийн түүх бичигдэж үлдсэн нь 1920-иод оны үед дуу бичлэг, радио, кино гурав, 1940-өөд оны үед телевиз, 1980-аад оноос цахимжилт юмуу даа. Digitalization гэдгийг цахимжилт гэсхийгээд туучихлаа. Энэ үеүдэд ч гэсэн номын бизнес байж л байсан гэж бодохоор ном гэдэг үнэхээр нэг “дархлагдсан, халдашгүй үнэт зүйлс” юмаа, нээрээ. Номоор хэчнээн мянган кино хийгдсэнийг бүү мэд. Номоор хэчнээн хүний амьдрал өөрчлөгдсөн бол, номноос хэчнээн сая хүн ертөнцийг таниж мэдсэн гэхээр бас биширмээр. “Ертөнцийг харах цонх” гэдэг бол дэндүү урнаар дүрсэлсэн магтаал шүү.

Ерөнхийлөгч асан, манайхан асан гэдэг, америкууд бол улс төрчдийг хашч байсан хамгийн өндөр албан тушаалаар нь авгайлан дууддаг,  Билл Клинтон ноднин эднийхээр нэг ороод гарч. 30 гаруй минут саатахдаа 4 ном худалдаж авсан юм байх. Уг нь Стрэнд бол тохижилт тааруу, Барнс энд Ноблстой харьцуулахад, нээг их номонд дуртай биш бол зорьж очоод байхааргүй газар. Харин мань хүн бол бага залуугаасаа их уншдаг байсан учраас түүний очих ёстой газар бол Стрэнд яг мөн, ороод гарахад нь нэг их гайхахааргүй. Нэгдсэн улсын нэгдүгээр хүн эднийхээр ороод гарсан нь сэтгэл зүйн хувьд асар сайхан дэмжлэг болсон л байж таараа.

Тэднийх одоо 200 гаруй ажилтантай, дэлгүүртээ гэхэд 2 сая 500 гаруй мянган номтой гэхээр бас багагүй том байртай. Онлайнаар ч зардаг, энд тэнд бас киоскууд ажиллуулдаг гэж байгаа. Дэлгүүрийн гадаа тавьсан энэ тэргэнцрүүд дээрх номыг борлуулах санааг Фред гаргасан юм билээ.Өдгөө ная гарчихсан тэрээр “Жинхэнэ ном бол И-бүүкээс хамаагүй хямд” гэж санал болгосон нь тухайн үедээ боломжийн л санаа байж.

Бүгд онлайн, бүгд интернэт гэж хошуурах болсон энэ цаг үеийн шуурганд номын дэлгүүрүүд ч гэлтгүй, дэлгүүр ажиллуулах бизнес өөрөө олноороо өртөж, дампуурч байгааг олон жишээнээс харж болно. Онлайн бизнес цэцэглэхээр агуулах складууд, тээвэр л ашигтай байдаг байх. Гэхдээ дэлгүүрт ирж, барааг нь барьж үзэж, зарж буй орчинд нь орж, сонирхож байгаа номондоо автаж, худалдаж авсан номоо харих замдаа бараг гүйлгэж уншчихаад дахин эргэж ирэх гэх мэт тэр нэг гоё “донтолт”-ыг и-бүүкийн эрин үе яаж ч устгаж чадахгүй л дээ. Харин Барнс энд Ноблс бол эдний хажууд хамаагүй том, жилдээ 300 сая гаруй ном борлуулдаг, Старбакстай хамтарч ажилладаг, илүү өргөн хүрээний бизнес. Тэгсэн ч хүмүүс Стрэндэд хайртай, тэднийхээр үйлчлүүлсээр л байна. Түүнээс гадна Стрэндийн үйлчлүүлэгч нар нь дор хаяж л дунд сургууль төгссөн, номонд хайртай, шимтэгчид байдгаас гадна түүхэн газар учраас жуулчид нэлээн их зорьж очдог бололтой.

Заримдаа номын сан шиг, гэхдээ бүүр номын сангийн агуулах шиг санагдах газар энэ дэлгүүрт зөндөө таарна. Мэдээллийн технологи гэж улайраагүй, и-бүүк, и-бүүк уншигчийн хойноос хөөцөлдөөгүй, дижитал болоогүй, ер нь болох ч үгүй, хуучны ховор сайхан ном худалддаг, гэр бүлийн уламжлалаа хадгалсан бизнес. Тийм учраас Барнс энд Ноблстой өрсөлддөггүй, тэр том газартай өрсөлдөх нь боломжгүйгээс гадна утгагүй гэдгээ ойлгосон газар бизээ.

2015 in review

The WordPress.com stats helper monkeys prepared a 2015 annual report for this blog.

Here’s an excerpt:

A New York City subway train holds 1,200 people. This blog was viewed about 4,300 times in 2015. If it were a NYC subway train, it would take about 4 trips to carry that many people.

Click here to see the complete report.

“Фээсбүүкийн Моод”

Фээсбүүк болон бусад сошиал сүлжээнд цөөнгүй хүмүүс зурагныхаа өмнө Францын далбааг тавьсныг эгдүүцэж, эсэргүүцэж байх шиг байна, зөвөө зөв. Эсэргүүцэх эрхтэй. Гэхдээ эсэргүүцэхийн хажуугаар нэг юм мэдээд авчихвал их зүгээр. Хятад хүний толгой дээр нар жаргадаггүй гэдэг үг үеэ өнгөрөөсөн. Одоо Монгол хүний толгой дээр ч нар жаргахаа байсан. Дэлхийн бараг бүх оронд Монголчууд зорчиж, ажиллаж амьдарч, сурч боловсорч, тэмцээн уралдаан, хурал цуглаанд оролцож явна. Гэвч нөгөө талаар бидний амьдарч буй өнөөгийн энэ дэлхий ертөнцөд аль ч улс оронд зорчсон аюулгүй байдлын баталгаа байхгүй болсныг мэдэж ойлгож байх хэрэгтэй. Аллага хядлага, террорист ажиллагааг хамгийн нарийн зохион байгуулалтан дор хаана ч хэзээ ч хийдэг тийм цаг үе ирчихэж. Бид болгоомжлоод, хамгаалаад гийгүүлэхгүй ч ядаж аллага хядлагын эсрэг дуу хоолойгоо нэгтгэж байгаа дэлхийн хүмүүстэй мөр зэрэгцэх үүрэгтэй, энэ нь бидний хувьд бараг нэр төрийн хэрэг шахуу юм.

Аллага хядлагыг жуулчид хамгийн их зорчдог, эсвэл хүмүүс хамгийн их цуглардаг газрыг сонгон зохион байгуулдаг нь нууц биш. Энэ удаагийн Парис дахь аллага дэлхийн хамгийн олон үзэгчтэй, хаан спорт гэгддэг хөлбөмбөгийн тэмцээний үеэр боллоо. Нөгөө Челсистууд, нөгөө Манюгийн фэнүүд, нөгөө Реалынхан гээд хөлбөмбөг үзэх дуртай, өөрийн дэмждэг фэн клубтэй хөлбөмбөгийн хорхойтнууд минь ээ, хайртай спортын талбар чинь алан хядлагын бай болж байна, Францын төлөө биш юмаа гэхэд ядаж аллагын эсрэг эв санааны нэгдэлтэй байгаагаа илэрхийлээд нэг хоёр өдөр фээсбүүкийн зурагныхаа өмнө аллагад өртсөн улсын далбааг тавихад их хэцүү бишээ.

Эрхэм жудочид оо, та бүхний очиж аваргалдаг, заримдаа бүр “азаргалдаг” Парисын Их Дуулга зохиогддог улсад аллага болоод өнгөрлөө. Тэнд зүгээр л хүмүүсийг бөөн бөөнөөр нь буудаад, алаад цус нөжтэй нь холиод хаячихлаа. Зарим нь та нарын хөгжөөн дэмжигч, та нарын фэнүүд байсан ч юм билүү бид мэдэхгүй шүү дээ. Медалийг нь авах болохоороо очдог, аллага болохоор надад хамаагүй гэж болохгүй ээ. Та бүхний аваргалсан олон улсын тэмцээнийг сайхан зохион байгуулж өгснийх нь төлөө, аюулгүй байдлыг нь хамгаалж өгснийх нь төлөө, та бүхнийг медалиа зүүгээд эх орондоо баатрын ёсоор эсэн мэнд ирэх боломж өгснийх нь төлөө ядаж нэг хоёрхон өдөр Француудтай эв санааны нэгдэлтэй байхад болохгүй юмгүй билээ. Аллага хядлагын эсрэг эв санааны нэгдэлтэй байгаагаа илэрхийлэх чинь энгэртээ зүүсэн медаль, нэрнийхээ өмнө бичсэн цол, Францын тэнгэрт мандуулсан алтан соёмбот далбааг чинь, амжилтын төлөө бүхнээ дайчлан урсгасан хөлстэй чинь цуг дархалж өгч байгаа хэрэг гээд бодчих. Энх тайвны төлөө, их спортын төлөө, аллага хядлагын эсрэг эв санааны нэгдэлтэй байгаагаа илэрхийлэх нь спортод байх ёстой нэг соёл төдийгүй хүмүүжил билээ.

Зургаа солонгоруулах энэ үзэгдэл саяхнаас, бүр хэдхээн сарын өмнөөс АНУ-д ижил хүйстнүүдийн гэр бүр болох эрхийг хуульчилснаас хойш л бий болсон моод шахуу юм. Ингэлээ гээд бид Франц болчихгүй, ингэлээ гээд бид тэнэг харагдахгүй. Энэ чинь зүгээр л лайк дарах, сэтгэгдэл бичихтэй ижил зүйл. Хэт эх оронч болж сүржигнэх хэрэггүй. Үүнийг дууриагаад улсынхаа далбаагаар өөрсдийнхөө зургаа солонгоруулан гангарч болно. Нийгэмд, олон нийтэд тустай алив үйл ажиллагааг дэмждэг үзэгдэл, соёл болгон хөгжүүлж ч  болно. Гэхдээ энэ удаа зүгээр л фээсбүүкдэх дуртай бол, хөлбөмбөгт хайртай бол, Монте Кристо гүнг уншсан бол, Төмөрхүлэгийнхээ уран гоё барилдааныг шимтэн үздэг бол аллага хядлагын цусанд будагдсан Францын далбаагаар хоёр өдөр зургаа солонгоруулахад тэгтлээ шүүмжлэн сүржигнэх хэрэггүй. Бидэнтэй бидэнгүй Франц хариугаа авах нь ойлгомжтой. Бид харин зүгээр л дэлхийн чансааны тамирчидтай олон улсын хамтын нийгэмлэгийн гишүүн орны иргэдийн хувьд хааяа ч гэсэн, бүр ганц удаа ч болтугай “каакарчихад” алдаад байх юм ер үгүй билээ. Энэ чинь зүгээр л “фээсбүүкийн моод”.

“Би чамд хайртай” буюу “Сэтгүүл зүйн стандарт сурах бичиг”

“Би чамд хайртай” буюу Стандарт сурах бичгийн тухай:
Хууль зүйн үндэсний хүрээлэнгийн Хуульчдын танхимд Профессор Халлертай номынхоо Монгол хэвлэлийн нээлтэнд хэлэх үгээ бэлдэж суухтай нь таарч хэдэн үг сольсон юм. Дөрвөлжлөн эвхсэн цагаан цаасан дээр гараар ноороглож түүнийгээ дахин дахин засч суугаа түүнд “83 оноос хойш хийгээ биз дээ” гэж хошигноход минь “тиймээ, гэхдээ анх удаа Монгол хүмүүсийн өмнө үг хэлэх гэж байна” гэж билээ. Сэтгэл нь нэлээн хөдөлсөн янзтай тэрээр ” 30 хэдэн жил болжээ, ном маань, 83 оноос 7 удаа шинэчлэгдэн хэвлэгдсэн байна, ийм настай сурах бичгийг баруунд стандарт сурах бичиг гэдэг юм” гээд надаас “чи юу гэж бодож байна” гэж асуув. Би хэллээ, би таны номыг зүйрлэж хэлэх, харьцуулах ямар нэгэн зүйл бодож олох хэрэгтэй байна гээд хэд хэдэн хүн рүү утас цохиж Филармоны Ухнаа гуайн дугаарыг олж залгав. Лувсаншарав гуайн “би чамд хайртай” дуу хэдэн онд зохиогдсон юм бэ гэсэн чинь “За байз, яасан, 60-аад оны сүүлч, 70-аад оны эх байх аа гэж байна. Тэгэхээр нь “одоо бол бараг ардын дуу шиг болоо биз дээ” гэсэн чинь “Тэгэлгүй яахын бэ, ардын дуу шиг болчихсон эд” гэсэн юм. Монголчуудын хайртай, дуулах дуртай нэгэн сайхан дуутай л зүйрлэж хэлье гэж бодсон юм, хоолой ч зангирч байх шиг. Хэлэх үгээ бэлдэн, байн байн засан хичээж суух, бүр цаанаа нэг ясны нямбай өвгөн профессорын байж байгаа нь сайхан санагдсаныг нуух юун …

КАТЮША ХИЙГЭЭД ЭХ ОРОН-ЭХИЙН ТУХАЙ

Судлаач Д.Ганхуяг: Учир нь Катюша бол Ялалт, Эх орон гэсэн утгатайд л хамаг учир нь байгаа юм…

ЖИМ СИНГЛЕР: ПУТИН АМЕРИКИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙГ БҮРЭН УСТГАЖ ЧАДНА

Ганхуяг гуай маш сонирхолтой ярилцлагыг маш сонирхолтой орчуулжээ, машид сонирхон уншина уу.

Нэг “Сайн”-ы тухай …

Бидний Монголчууд аливаа зүйл, юмс үзэгдлийг тодорхойлохдоо “нэг сайн, нэг сайхан” хэмээн өгүүлэх нь элбэг. Энэ тухай эргэцүүллээ та бүхэнтэй хуваалцъя. Бидэнд “нэг сайн биш, нэг хэсэг сайн, олон сайн, байнга сайн, дандаа сайн” байх шаардлага байна. Нэг сайхан унтаад нойр авах биш, үргэлж сайхан унтаж амарч байя, нойр нөхөгдөггүй. Нэг сайн гэдэс гарах биш, хоолоо тохируулж, дандаа сайн хооллож байя. Залхуурч залхуурч нэг удаа зааланд очоод нэг сайн бэлтгэл хийгээд нээх сайхан эрүүл болчихно гэвэл тэрэн шиг эндүүрэл байхгүй, байнга сайн бэлтгэл хийж байя. Найзуудтайгаа уулзаад нэг сайхан 100 татаад, нэг сайхан караокедож болно, гэхдээ найзуудтайгаа байнга фээсбүүкээр харьцаж, уулзахаараа нэг сайн 100 татсанаас байнга сайн тоглож наадаж, хөлсөө гаргаж, дараа уулзах болзоогоо нэг сайн тогтоод авах нь илүү сайхан.

Утаатай хотын өмхий агаараас түр салж, нэг сайн эрүүл агаар амьсгалъя гэхийн оронд утаагүй цэвэр агаартай хотод амьдраад нэг сайхан жаргаж авъя гэж бодох нь зөв, гэхдээ үүний тулд сонгууль болохоор нэг сайн сонголт хийгээд амрах биш, хэсэг сайн шаардлагыг байнга сайн тавьж чихнээс нь хонх уяж байх нь ирээдүйд дандаа сайхан байхын үндэс суурь билээ. Нэг сайн удирдагчтай биш, бүгдээрээ сайн удирдагч болъя, нэг сайн удирдагчийн гэмгүй царайлсан нэг муу үйлдлээс үргэлж сэрэмжилж байя, нэг сайн намтай биш, олон сайн намтай болъя. Тэр жил МАН-ыг нэг сайн хашраасан, АН-ыг ирэх жил нэг сайн хашраая гэж бодож болохгүй, бүгдийг нь байнга сайн хашрааж, ташуурдаж саналаа өгөх нь илүү зөв.

Нэг сайн үндэсний үйлдвэртэй биш, нэлээн хэдэн сайн үндэсний үйлдвэртэй болъё, нэг аймгаа л сайн хөгжүүлэхээс бүх аймгаа сайн хөгжүүлье.  Нэг сайн даргатай, нэг сайн улс төрчтэй болохоор улс орон маань хөгжинө гэж байхгүй, нэг сайн үндэсний удирдагчтай байсан “муугийн нэг сайн жишээ байгааг” мартаж болохгүй, ядаж нэлээн хэдэн сайн улс төрчтэй болъё. Улс төрчдөд нэг сайхан хууртаж болно, хэрвээ яагаад хууртсанаа ойлговол ирээдүйд болох сонгуулиудад байнга сайн оролцох болно, үүний тулд улс төрийн мэдлэг боловсролоо нэг сайн дээшлүүлэх биш, байнга дээшлүүлж тордож арчилж байх нь дандаа сайн байхын нигууртай. Нэг сайн фээсбүүкдээд унтахын оронд байнга сайн фээсбүүкдэж мэдээлэл солилцож байвал хуучрахгүй, дандаа сэргэг соргог байхын үндэс. Нэг сайн твиттердээд болчихно гэж бодоод яахав, цаана чинь байнга сайн твиттерддэг идэвхитэй, авхаалжтай хүмүүс дэлхий даяар байна, тэднээс суралцвал яваандаа дандаа сайн твиттерддэг болно.

Алиа хошин зүйл үзэж, уншаад нэг сайн инээж авах биш, амьдралын баяр баяслыг байнга мэдэрч байхыг эрмэлзвэл байвал амьдрал өөрөө чамайг дандаа сайхан инээлгэх болно. Нэг сайхан “мах чанаж” идээд ханах биш, дандаа сайн мах идэж байх хэрэгтэй, хятад мал гэж одоохондоо байхгүй, ямар ч эмнээс хамаагүй илүү шим тэжээлтэй. Хэлэх гэсэн үгээ нэг сайн хэлж аваад санаа амарч болохгүй, тэр үгийг чинь чихнийхээ хажуугаар “дандаа сайн өнгөрөөдөг” дүлий годилууд захаас аван бий. Дандаа хэлж сануулж байвал илүү үр дүнтэй. Нэг сайхан кино үзэх юмсан биш, дандаа сайхан кино үзэж дэлхийн хүмүүс юу бодож, амьдралын тухай юу өгүүлснийг дандаа харж үзэж байвал өнгөрүүлж буй цаг чинь илүү утга учиртай байна. Нэг сайн буян хийж аваад дандаа нүглийн тухай бодох хэрэггүй, биеэр үйлдсэн нүглээс сэтгэлээр үйлдсэн нүгэл их байдаг хойно нүгэл үйлдэхдээ ч буяны тухай дандаа бодвол яаж байна, болох нь уу?

Нэр зүсээ нуусан фээсбүүк, твиттерийн хулгайчдыг нэг сайн блоколж авах биш, дандаа сайн доош нь хийж, интернэтийн хөрснөөс бүрмөсөн сайн арчиж хаях нь олон хүний тусын тулд хэрэгтэй сайн ажил. Энэ тухай үргэлж сэрэмжилж, бусаддаа үргэлж сайн сануулж явах нь интернэт гэдэг “нэг бүхэл ертөнцийн иргэн бүрийн” дандаа “сайн биелүүлэх ёстой” үүрэг билээ. Замын цагдаа харагдахгүй бол дүрмээ нэг сайн зөрчиж аваад цаг хэмнэх гэж оролдох нь үргэлж дүрмээ биелүүлж, амар тайван зорчихын үндсийн үндэс биш тул нэг сайн дүрмээ биелүүлэх бус байнга дүрмээрээ зорчиж, хүүхэд хөгшид явган зорчигчидоо дандаа эхэлж гаргаж байх нь сайхан сэтгэлийн үр юм. Явган зорчигч нэг цаг алхах газар чинь машинтай хүний хөлийн өлмий 5-хан минут л ажиллах газар гэдгийг дандаа сайн ухаар, яарвал даарахаа больсон цаг, яарвал үхдэг, түгжирдэг, эвдэрдэг, мөргөлддөг, торгуульдаг болсон цаг.

Завгүй амьдралын зэрэгцээ гэр бүл үр хүүхэддээ нэг сайн цаг гаргаад, нэг сайн эрхлүүлж авах биш, дандаа цаг гаргаж дандаа сайхан эрхлүүлж байвал хайр мэдэрч өссөн хүүхэд сайн хүн болдгийг хүн төрөлхтөн хэдийнэ нотолсон. Нэг сайн баяжиж аваад хойш суух биш, дандаа баялаг бүтээж байхыг хичээвэл яаж байна? Нэг сайн биш олон сайн найзтай болъё, нэг сайн хэлж аваад суух биш, байнга сайн хэлж ярьж бичиж байя, ялихгүй зусар баяжихад саад гэдэгсэн. Нэг сайхан амьдарч аваад үхэх биш, хойд насандаа ч сайхан амьдрахыг билэгдэж “Алтан улс мөхөөгүйг өглөө бүр сануулж бай” гэсэн Чингис хааныхаа үгнээс санаа авч “Аливаа үйлийг нэг сайн бус, нэг хэсэг сайн, нэлээд сайн, дандаа сайн байлгах”-ыг хичээж сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.

 2014.01.25

Аялал жуулчлал ба Гурил:

“Аялал жуулчлал амь тавих уу?” Ийм сэдэвт нэг удаагийн дугаараа зориулсан Үндэсний ТОЙМ сэтгүүлийн 2012 оны 12 сарын 17-ны дугаарын 7-р хуудсанд “Гурилынханд 61 тэрбумын зээл олгоно” гэсэн гарчигтай мэдээ ихэд анхаарал татав. Ийм зээл олгосны “улс төрийн зорилго” нь гурилын үнийг тогтвортой барих гэнэ. Монгол Банк болон Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамтай хамтран хэрэгжүүлж буй энэхүү зээлийн гэрээний дагуу гурилын үйлдвэрүүд гурилын бөөний үнийг 550 төгрөг, жижиглэнгийн үнийг кг тутамд нь 650 төгрөгөөс дээшгүй үнээр худалдах үүрэгтэй гэнэ. Энэ бол улс төрд орсон бизнесменүүдийн солиотой ашигтай үй олон шийдвэрүүдийн зөвхөн ганц нь. Харин ч “онцгүйг онцолдог” Үндэсний ТОЙМ сэтгүүл жижигхэн мэдээ болгоод оруулчихаж, хэрэв бүтэн дугаараа зориулсан бол Үндэсний ТОЙМ сэтгүүл дээр “улс төрийн том төсөл” хэрэгжих байсан биз.

Харин тус сэтгүүлийн энэ удаагийн дугаар нь аялал жуулчлал хэмээх “боловсролтой атлаа ядуу” салбарыг хөндөж, мэргэжлийн болон мэргэжлийн бус олон асуудлыг олон нийтэд дэлгэжээ. Гурилын үйлдвэр ажиллуулахад боловсрол хэрэггүй гэх гэсэнгүй. Харин нэгэнт үйлдвэрлэчихсэн гурилыг 550 байна уу, 650 байна уу ямар ч хамаагүй үнээр худалдахад харин боловсрол хэрэггүй юм. Тухайн өдрийн түгжрэл, стресс зэргээ үнэлж нэмэн зарахад өдөр тутмын хэрэгцээний зүйлсээ нэг дороос аваад сурчихсан худалдан авагч нь хүссэн хүсээгүй авч л таарна. Учир нь яг лангуун дээрх 100 юмуу 200 төгрөгний зөрүүг хэн ч хянадаггүй билээ. Өдөр тутмын хэрэгцээ учраас хаа сайгүй худалддаг, хаа сайгүй худалддаг учраас нэг газраас авч чадахгүй бол өөр газраас очоод авчихна, тиймээс хянах боломжгүй. Хянах боломжгүй учраас энэ салбарт “улс төр орох” бүрэн боломжтой юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ салбарын эрсдлийг “төр” буюу энэ салбарын “төрд байгаа эзэд” нь төрийн нэрээр бүрэн хамгаалах боломжтой гэсэн үг. Тиймээс гурил буюу том утгаараа газар тариалангийн салбар нь өөрөө цэвэр эрсдэлгүй ажилладаг гэчихэд нэг их хэтрүүлсэн болохгүй юм.

Харин аялал жуулчлалын тухайд:   

Гурил шиг хүний өдөр тутмын хэрэгцээг хангадаггүй болоод тэр үү, эсвэл жилийн 4 улирлын зөвхөн ганцад нь идэвхитэй ажилладаг учраас тэрүү, нэг л төр ба “төрийн өндөр албан тушаалтнуудын анхааралд өртдөггүй”, төрийн дэмжлэг нэрээр мөнгө хийх боломжгүй салбар бол аялал жуулчлал юм. Мэдээллийн технологи “өндөрдүү” хөгжсөн манай орны хувьд гурилын үйлдвэр болон гурилын үнэтэй холбоотой мэдээллийг интернэтээс хайгаад олохгүй. Харин аялал жуулчлалын тухайд бол огт өөр. Аялахаар ирсэн жуулчин нь ч, аялуулахаар авчирсан компани нь ч тэр бүх мэдээллээ, тэр бүү хэл боломж гарвал аяллынхаа тухай алхам тутамд олон нийтийн сүлжээ сайтуудад мэдээлж байдаг учраас аялал жуулчлал өөрөө их нээлттэй салбар юм. Түүнээс гадна аялал жуулчлалынханд уул уурхай шиг өндөр үнэтэй машин тоног төхөөрөмж байдаггүй, банк санхүү шиг өндөр шилэн барилга байхгүй, олон тооны нарийн мэргэжилтэй хүний нөөц ч байхгүй. Нэг үгээр хэлэхэд тэдэнд төрийн нэрээр зээл мөнгө олголоо ч шингээх хүчин чадал нь ил харагддаггүй. Гадныхантай ихэвчлэн харьцдаг учраас гадаад хэлтэй хүний нөөцөөр гол багаа бүрдүүлдэг боловч уул уурхайн үсрэнгүй хөгжилд ширвэгдэж хүний нөөцөө алдаад дуусч байгааг хэн хүнгүй хэлдэг. Дээрээс нь энэ салбарынхан төр яагаад аялал жуулчлалын салбарыг дэмжих ёстой тухай хүн үнэмшихээр ядаж ганц “панаалны өгүүлбэр байхгүй улс”.

Аялал жуулчлал дахь төрийн дэмжлэгийн тухайд:

Динозавр унасан хүүхдийн зурагтай плакат гаргах нь төрийн бодит дэмжлэг яавч биш. Аялал жуулчлал бол төрийн дэмжлэггүйгээс гадна мэргэжлийн бусынханд самруулж байгаа салбар юм. Жуулчны бааз ажиллуулах, зочид буудал ажиллуулах, зундаа голын эрэг бараадаж хэдэн гэр барихыгаа аялал жуулчлал гэж боддог энэ салбарын бус хүмүүс энэ салбарт цөөнгүй. Аялал жуулчлалыг төр дэмжих гэхээсээ илүү аялал жуулчлалын салбарыг хариуцсан улс төрчийн үзэмжээр энэ салбарын хөгжил тодорхойлогдож байгаа гэхэд хилсдэхгүй. Уг нь одоогийн Засгийн газарт байгаа гурван эмэгтэй сайдаас Оюун, Оюунгэрэл хоёр бол дэлхийн том сургууль төгссөн, боловсрол мэдлэгтэй бол боловсрол мэдлэгтэй, хариуцсан салбараа хөгжүүлэх амбицтай бол амбицтай л хүмүүс. Бас хоёулаа энэ салбарт онц хамааралтай хүмүүс. Гэхдээ дэмжлэг нь нэг л болж өгөхгүй байна. Энэ салбарт хууль бий, хуулиа шинэчлэх шаардлага бий. Гэвч өнөөгийн Монголын хуулиуд бол тухайн салбараа дэмжих бодит дэмжлэг биш, арай чүү зохицуулалтын шинжээ л хадгалж байгаа цаас төдий юм. Хуулинд янз бүрийн үзэл санаа суудаг, хуулийг янз бүрийн зорилгоор хийдэг, бас хуулинд янз бүрийн цоорхой бий. Шулуухан хэлэхэд аялал жуулчлалын салбарынханд яг өнөөдөр мөнгө л хэрэгтэй юм. Тэд маш их орлогоо алдсан, маш их хүний нөөцөө алдсан. Одоо уул уурхай болон нийгмийн бусад салбарын хурдацтай хөгжилд үнэндээ хожигдож яваа салбар. Гэвч зундаа нэг аппарат, дуран зүүсэн гадаад нөхдүүд хааяахан нэг “экс Сүхийн” талбайд байдаг Чингис хааны хөшөөний зургийг авч яваа харагдахыг бодвол энэ салбар бүр ч унтарчихаагүй юм.

Төр яагаад аялал жуулчлалыг дэмжих ёстой вэ:

Хэрвээ төр аялал жуулчлалын салбарыг яаж дэмжих ёстой вэ гэвэл салбар хариуцсан сайдтай “мөчөөрхөлдсөн” болох учраас яагаад дэмжих ёстой талаар шинээр харахыг оролдъё.  Мэдээж, Засгийн газарт энэ салбарын нэр орсон яам байдаг болохоор дэмжих ёстой биш л дээ. Төрөөс тухайн салбарыг дэмжсэн дэмжлэг нь тухайн салбарын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, төрийн гүйцэтгэх үүргийг хувийн хэвшлийнхнээр гүйцэтгүүлэх, төр ба хувийн хэвшлийнхний хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхээсээ өмнө уялдуулах зэрэг олон янз байдаг. Энэ өнцгөөс нь харвал аялал жуулчлал ба төр хоорондын хамтын ажиллагааг эхлээд уялдуулах ёстой юм. Аялал жуулчлал өөрөө маш олон салбарыг тэтгэж байдаг. Энэ салбарт ажиллаж байгаа компаниуд байгаль хамгаалал, орон нутаг, зочид буудал, такси үйлчилгээ, жуулчны баазууд, жижиг дунд бизнес эрхлэгчид, гар урлалынхан, музей, театр, малчин өрх гээд хамтарч ажилладаг, ажил үйлчилгээг нь худалдаж авдаг бүх салбартаа бодит хөрөнгө оруулалт хийдэг. Ийм учраас төр энэ салбарыг бодитоор дэмжих ёстой бөгөөд тухайн дэмжлэг нь энэ салбар дахь үндэсний компаниудыг чадавхижуулахад чиглэвэл илүү тустай. Жижиг дунд үйлдвэрийнхэнд зээл өгч дэмждэг ч тэдний бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээг худалдан авч байдаг бодит үйлчлүүлэгч болсон аялал жуулчлалын салбарынхныг орхигдуулж болохгүй юм. Зундаа ажиллаад өвөлдөө бараг сул зогсдог энэ салбарт гурилынханд өгдөг шиг тэрбум тэрбум төгрөг хэрэггүй ч ганц муу пургон худалдаж аваад аялалын зориулалтаар тохижуулчих мөнгө ус агаар шиг хэрэгтэй юм. Аялал жуулчлалын эрх зүйн орчинг сайжруулах нэрээр цаас үйлдвэрлэх нь үнэндээ бодит дэмжлэг бол биш. Түүнчлэн аялал жуулчлалын асуудал хариуцсан яам нь аялал жуулчлалын нэг ядмагхан компаниас ч дор ажиллаад байвал дэмжлэг биш бүр хор болно.

Аялал жуулчлалын салбарт төрийн бус байгууллага хэрэгтэй юу?

Хамгийн их утгаа алдсан, байгуулахад хамгийн амархан хуулийн этгээдийн хэлбэр бол Төрийн Бус Байгууллага юм. Томоор харвал иргэний нийгмийнхэн гэж нэрлэгддэг янз бүрийн эвсэл холбоод аялал жуулчлалын салбарт үй түм. Хувийн хэвшлийнхний төртэй харилцах гүүр болно гэдэг “гоё нэртэй ажил” хийдэг. Гэвч Монгол шиг жижигхэн оронд төр нь хувийн хэвшлийнхэнтэй уулзахад заавал хүнээр дамжуулах шаардлага огтхон ч үгүй. Мөн түүнчлэн төр аялал жуулчлалын салбарт гүйцэтгэх зарим үүргээ иргэний нийгмийн байгууллагаар гүйцэтгүүлэх шаардлага ч байхгүй. Хатуухан хэлэхэд аялал жуулчлалын салбар дахь иргэний нийгмийнхэн буюу тодорхой нэр бүхий төрийн бус байгууллагууд нь төр хувийн хэвшлийнхний зөрчил дээр амьдардаг нэр бүхий хэдхээн хүний л асуудал. Шаардлагатай үед улс төрчдийн баг болдог, шаардлагатай үед нь ямар нэг салбарын дотоод зөрчлөөс төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нэрээр ашиг унагаж амьдардаг арга юм. Яахаараа бизнес хийж байгаа компани, хувь хүний маркетинг болон зар сурталчилгааг нь төрийн нэр барьсан төрийн бус байгууллага хийх ёстой юм. Буруу зар сурталчилгаанаас үүссэн хохиролыг хэн хариуцах вэ? Энэ салбар дахь төрийн бус байгууллагууд нь аялал жуулчлалын салбар дахь эрсдлийг тооцож, тэр эрсдлээс компаниудад учрах хохирлыг бууруулж аялал жуулчлалын компаниудыг чадавхижуулах ажлыг хийж чадаж байна уу?

2013.12.14

Үргэлжлэл бий …

Зөгийн балны тухай сонирхолтой өгүүлэл

Two spoonful of honey before bed will help burn off fat while you sleep.  The hibernation diet promises to help people lose weight while they sleep.

 This diet was developed by an Edinburgh pharmacist and sports nutritionist, is said to be endorsed by Olympic gold-winning cyclist Chris Hoy and used by champion boxer Alex Arthur.

 The diet advises eating a couple of teaspoons of honey before bedtime and training with weights instead of long aerobic workouts.

 Mike McInnes and his son Stuart were working with athletes and thier nutrition, when they discovered that eating fructose-rich food such as honey, helped burn fat and increase stamina.

 The best time to burn fat they found is while you are sleeping.  When you eat fructose, it is converted to glucose in the liver. This stabilizes blood sugar levels and allows the body to activate recovery hormones which rebuild muscle and skin cells. You then burn more fat sleeping.  Eating two teaspoons of fructose rich honey before bedtime will do more fat burning than even exercise. Hormones are fuelled by fat, so when you eat honey before going to bed the body burns more fat. Instead of working to regulate blood sugar use honey before bed.

Mik McInnes said “The key time for fat burning is in the first four hours of sleep when we go into slow-wave sleep.  This switches on the pituitary gland and out of that comes a series of hormones that break down and use fat as fuel.” “Take your liver to bed empty, and your body can’t get to work with those hormones because it’s desperately trying to sort out your blood glucose levels.”

“So stabilizing your blood glucose at night by fuelling up your liver – honey is the key – allows that recovery to take place as it should.

“We also discovered that athletes who were using our liver fuelling strategy were reporting that their appetite was controlled much better.” You can also increase the amount of fat you burn by doing 15-minute weights sessions three times a week, according to the diet. Resistance exercise stresses a muscle and then the body repairs it while you are sleeping by mobilizing fat and you reap the benefits, Mike McInnes claims. McInnes said: “We know it’s revolutionary because we see the results we have had for athletes. It is a whole new approach as the liver is the organ that all the sports literature misses out. The sports establishment don’t like us because we are coming at it from an angle they haven’t thought of.”
 

Mike and Stuart McInnes (authors) Hibernation Diet

http://www.nmhoney.com/nmhoney/sub%20files/a%20spoonful%20of%20honey%20before%20bed.htm